vizita mapa
Posted by : Unknown
Kamis, 25 Oktober 2018
SAIDA MAK KOMPUTADOR?
1.
SAIDA
MAK KOMPUTADOR ?
R: Komputador mai
husi lian latina ne’ebe hanaran komputare ho nia siknifika
katak halo konta ka sura ( menhitung).
a.
Komputador hanesan makína
elektronika ida ne’ebe bele uza hodi halo servisu e no mos uza hodi halo
manupulasaun ba dados lais no fasil no mos bele rai dados,ne’ebe simu ou hatama
dados ka (input) hodi nia proceso ka (process) sai fali informasaun ka
(output).
b.
Komputer katak grupo ida husi instrumentu
elektroniku nebe komposto husi instrusaun input, instrumentu nebe halo
procesamento ba input no instrument output nebe mak bele
fo sai informasaun no servisu otomatikamente.
c. Hori
uluk kedas, prosesamentu dadus ema halo ona. Ema komesa deskobre ona ekipamentu
mekániku no eletróniku atu hodi ajuda ema atu sura no halo prosesamentu dadus
atu hetan resultadu lalais liu. Komputador hotuhotu ne'ebe mak ita kaer no
haree agora mak hanesan evolusaun ida ne'ebe mak naruk tebes husi deskobrimentu
ekipamentu mekániku no
eletróniku husi ema sira uluk ninian.
2.
KOMPUTADOR
IHA JERASAUN HIRA NO MOSU IHA SA TINAN ?
1. Gerasaun komputador ba dahuluk (1942-1955) * Mauchly dan Echert
Ho akontesimentu funu mundiál daruak, nasaun sira ne'ebe mak involve iha
funu ida ne'e
esforsu an atu dezenvolve potensia ne'ebe mak komputador iha.
Ho ida ne'e aumenta orsamentu para atu dezenvolve komputador no atu aselera progresu komputador nian.
(1) Colassus
(2) Mark I
(3) ENIAC
(4) EDVAC
(5) UNIVAC I
Karaterístika komputador jerasaun dahuluk nian mak hanesan tuir mai ne'e :
Uja tubu vákuu/Vacuum tube (komputador iha tempu ne'eba ho tamaño bo'ot deit)
Uja cilindro magnétiko/magnetic cylinder atu salva ka rai dadus.
Instrusaun operasaun halo ho espesífiku atu halo servisu ruma. Komputador ida-idak iha kódigu biner ne'ebe mak la hanesan ne'ebe mak ita bolu dehan "lian mákina" (machine language). Ho ida ne'e susar oituan atu halo programa iha komputador no limite nia velosidade.
Ho ida ne'e aumenta orsamentu para atu dezenvolve komputador no atu aselera progresu komputador nian.
(1) Colassus
(2) Mark I
(3) ENIAC
(4) EDVAC
(5) UNIVAC I
Karaterístika komputador jerasaun dahuluk nian mak hanesan tuir mai ne'e :
Uja tubu vákuu/Vacuum tube (komputador iha tempu ne'eba ho tamaño bo'ot deit)
Uja cilindro magnétiko/magnetic cylinder atu salva ka rai dadus.
Instrusaun operasaun halo ho espesífiku atu halo servisu ruma. Komputador ida-idak iha kódigu biner ne'ebe mak la hanesan ne'ebe mak ita bolu dehan "lian mákina" (machine language). Ho ida ne'e susar oituan atu halo programa iha komputador no limite nia velosidade.
2.
Gerasaun komputador ba
daruak (1955-1964) * John Barden, William
Brattain, dan William Shockley.
Mákina dahuluk
ne'ebe mak utiliza teknolojia foun ida ne'e mak hanesan supercomputador. IBM
halo supercomputador dahuluk ho naran Stretch, no Sprery Rand halo komputador
ho naran LARC. Komputador sira ne'e dezenvolve atu uja ba iha laboratóriu
enerjia atômica nian, bele manipula dadus barak, kapasidade ida ne'ebe mak
investigador atômica sira precisa tebes. Mákina ida ne'e karu no kompleksu
tebes ba necesidade komputasaun negósiu ninian.
Iha deit komputador LARC rua mak monta no uja: ida iha Lawrence Radiation Labs iha Livermore, California, no ida seluk iha US Navy Research and Development Center iha Washington D.C. Komputador jerasaun daruak troka "lian mákina" (machine language) ba iha "lian montajem" (assembly language). "Lian montajem" (assembly language) mak hanesan lian ida ne'ebe mak uja abreviatura hodi troka kódigu biner.
Iha inicio tinan 1960, komesa mosu komputador jerasaun daruk ne'ebe mak susesu iha área negósiu nian, iha universidade no mós iha governu. Komputador jerasaun daruka ne'e totalmente uja tranzistór. Komputador ida ne'e mós uja komponente sira ne'ebe bele halo asosiadu ho komputador sira agora nian: impresora, salva ka rai iha disko, memoria, sistema operasaun no mós programa.
Karaterístika komputador iha jerasaun daruak :
Tamaño ki'ik tamba uja tranzistór. Dezenvolvimentu iha memoria núkleu magnétiku nian hodi ajuda dezenvolvimentu komputador jerasaun daruak ho tamaño ki'ik, lalais, bele ekonomiza enerjia duke jerasaun dahuluk.
Troka husi lian mákina (machine language) ba iha lian montajem (assembly language).
Mosu lian programasaun COBOL no FORTRAN.
Iha deit komputador LARC rua mak monta no uja: ida iha Lawrence Radiation Labs iha Livermore, California, no ida seluk iha US Navy Research and Development Center iha Washington D.C. Komputador jerasaun daruak troka "lian mákina" (machine language) ba iha "lian montajem" (assembly language). "Lian montajem" (assembly language) mak hanesan lian ida ne'ebe mak uja abreviatura hodi troka kódigu biner.
Iha inicio tinan 1960, komesa mosu komputador jerasaun daruk ne'ebe mak susesu iha área negósiu nian, iha universidade no mós iha governu. Komputador jerasaun daruka ne'e totalmente uja tranzistór. Komputador ida ne'e mós uja komponente sira ne'ebe bele halo asosiadu ho komputador sira agora nian: impresora, salva ka rai iha disko, memoria, sistema operasaun no mós programa.
Karaterístika komputador iha jerasaun daruak :
Tamaño ki'ik tamba uja tranzistór. Dezenvolvimentu iha memoria núkleu magnétiku nian hodi ajuda dezenvolvimentu komputador jerasaun daruak ho tamaño ki'ik, lalais, bele ekonomiza enerjia duke jerasaun dahuluk.
Troka husi lian mákina (machine language) ba iha lian montajem (assembly language).
Mosu lian programasaun COBOL no FORTRAN.
3.
Gerasaun komputador ba
datoluk (1964-1975) * Jack Kilby
Maski tranzistór
iha buat barak ne'ebe mak diak liu tubu vákuu/Vacuum tube, maibe tranzistór
hamosu manas maka'as tebes, iha potensia bele estraga parte internal komputador
ninian. Fatuk quartzo (quartz rock) mak sei halakon problema ida ne'e. Jack
Kilby, enjeñeiru ida husi instrumentu Texas ninian, dezenvolve sirkuito
integradu (IC : integrated circuit) iha tinan 1958. Sirkuito integradu (IC)
halo kombinasaun entre komponente eletróniku iha disku silício (silicon disc)
ki'ik ne'ebe mak halo husi raihenek quartzo (quartz sands).
Depois husi ida ne'e, matenek nain sira konsege hatama komponente barak ba iha úniku chip ida ne'ebe mak ita bolu dehan semikonduktor. Resultadu, komputador ho tamaño ki'ik tan deit tamba komponente hothotu hatama iha chip ida deit. Progresu seluk husi komputador jerasaun datoluk mak uza sistema operasaun (operating system) ne'ebe mak permiti mákina hala'o programa oioin ne'ebe mak lahanesan dala ida deit ho programa principal ida ne'ebe mak halo monitorizasaun no koordena ho memoria komputador ninian.
Karaterístika komputador iha jerasaun datoluk nian:
Uza sirkuito integradu (IC : integrated circuit).
Tamaño komputador ki'ik.
Uza sistema operasional.
Depois husi ida ne'e, matenek nain sira konsege hatama komponente barak ba iha úniku chip ida ne'ebe mak ita bolu dehan semikonduktor. Resultadu, komputador ho tamaño ki'ik tan deit tamba komponente hothotu hatama iha chip ida deit. Progresu seluk husi komputador jerasaun datoluk mak uza sistema operasaun (operating system) ne'ebe mak permiti mákina hala'o programa oioin ne'ebe mak lahanesan dala ida deit ho programa principal ida ne'ebe mak halo monitorizasaun no koordena ho memoria komputador ninian.
Karaterístika komputador iha jerasaun datoluk nian:
Uza sirkuito integradu (IC : integrated circuit).
Tamaño komputador ki'ik.
Uza sistema operasional.
4.
Gerasaun komputador ba
dahat (1975-1990 ) * Ted Hoff
Depois halo
tiha sirkuito integradu (IC : integrated circuit), objetivu dezenvolvimentu sai
klaru liu tan, mak hanesan: halo ki'ik liu tan sirkuito no komponenti elétriku.
Large Scale Integration (LSI), bele karega atus ba atus komponenti eletróniku
iha chip ida nia laran. Iha tinan 1980, Very Large Scale Integration (VLSI),
karega rihun ba rihun komponente iha chip úniku ida mesak. UltraLarge Scale
Integration (ULSI) aumenta númeru ne'e to'o millaun iha chip ida nia laran. Ho
kapasidade aumenta komponenti barak iha chip ida nia laran atu sai chip ida
ne'ebe mak ki'ik liu tan, bele haki’ik tan presu no tamaño komputador nian. Ho
ida ne'e bele aumenta
poder servisu, eficiensia no confiabilidade.
Chip Intel 4004 ne'ebe mak nia produsaun iha tinan 1971, lori progresu ba iha sirkuito integradu (IC : integrated circuit) ne'ebe mak tau komponenti hotu husi komputador nian (unidade central processamento nian (Central Processing Unit), memoria, dan kontrolador input/output) iha chip ida ne'ebe mak ki'ik tebes.
Antes ne'e, IC ema produz para atu halo servisu espesífiku liu. Maibe agora, bele produz mikroprosesor ida no halo programasaun para atu bele fo satisfeitu ba buat hotu ne'ebe mak ita hakarak. La kleur deit, ekipamentu uma-kain nian mak hanesan microwave oven, televisaun, no kareta ho electronic fuel injection halo ho mikroprosesor.
Ho dezenvolvimentu komputador hanesan ne'e, fo opurtunidade ba ema baibain mós atu bele uza komputador. Komputador laos deit ona atu uza iha kompaña bo'ot sira ka servisu fatin deit. Iha tinan 1970 nia klaran, montador komputador oferese komputador ba iha públiku. Komputador sira ne'e mak ita bolu dehan minikomputer, sira fa'an ho pakote software ne'ebe mak fasil ba ema ne'ebe mak foun ba uza komputador. Software ne'ebe mak koñesidu iha tempo ne'eba mak programa word processing no spreadsheet. Iha inicio tinan 1980, jogo vídeo (Video game) mak hanesan Atari 2600, dada konsumidores sira nian atensaun ba iha komputador ne'ebe mak avansadu no bele halo programa.
Chip Intel 4004 ne'ebe mak nia produsaun iha tinan 1971, lori progresu ba iha sirkuito integradu (IC : integrated circuit) ne'ebe mak tau komponenti hotu husi komputador nian (unidade central processamento nian (Central Processing Unit), memoria, dan kontrolador input/output) iha chip ida ne'ebe mak ki'ik tebes.
Antes ne'e, IC ema produz para atu halo servisu espesífiku liu. Maibe agora, bele produz mikroprosesor ida no halo programasaun para atu bele fo satisfeitu ba buat hotu ne'ebe mak ita hakarak. La kleur deit, ekipamentu uma-kain nian mak hanesan microwave oven, televisaun, no kareta ho electronic fuel injection halo ho mikroprosesor.
Ho dezenvolvimentu komputador hanesan ne'e, fo opurtunidade ba ema baibain mós atu bele uza komputador. Komputador laos deit ona atu uza iha kompaña bo'ot sira ka servisu fatin deit. Iha tinan 1970 nia klaran, montador komputador oferese komputador ba iha públiku. Komputador sira ne'e mak ita bolu dehan minikomputer, sira fa'an ho pakote software ne'ebe mak fasil ba ema ne'ebe mak foun ba uza komputador. Software ne'ebe mak koñesidu iha tempo ne'eba mak programa word processing no spreadsheet. Iha inicio tinan 1980, jogo vídeo (Video game) mak hanesan Atari 2600, dada konsumidores sira nian atensaun ba iha komputador ne'ebe mak avansadu no bele halo programa.
Iha tinan
1981, IBM introdús maneira utiliza Personal Computer (PC) iha uma, servicu
fatin no eskola. Númeru PC ne'ebe mak uza aumenta husi unidade millaun 2 iha
tinan 1981 sae to'o unidade millaun 5.5 iha tinan 1982. Depois tinan sanulu,
millaun 65 PC mak ema uza ona. Komputador kontinua ho nia evolusaun atu sai
hanesan komputador ne'ebe mak ho tamaño ki'ik liu, husi komputador ida ne'ebe
mak tau iha meja leten (desktop komputer) sai komputador ida ne'ebe mak bele
tau iha pasta laran (laptop), iha mós komputador ne'ebe mak
ita bele kaer ho liman (palmtop).
IBM kompete ho Apple Macintosh iha merkadu komputador nian. Apple Macintosh sai koñesidu tamba halo promosaun sistema gráfiku iha nia komputador, maibe nia kompetitor seluk sei uza komputador ho base texto. Apple Macintosh mós mak halo promosaun oinsa atu uza "laho"(mouse).
IBM kompete ho Apple Macintosh iha merkadu komputador nian. Apple Macintosh sai koñesidu tamba halo promosaun sistema gráfiku iha nia komputador, maibe nia kompetitor seluk sei uza komputador ho base texto. Apple Macintosh mós mak halo promosaun oinsa atu uza "laho"(mouse).
5.
Gerasaun ba dalima 1990
too agora (agora dadaun ita uja)
- Komputador mos iha komponentes ne’ebe importante mak hanesan:
ü
Hardware:
ü
Software
ü
Brainware
ü
Hardware hanesan komponente fisiku
ida ne’ebe parte ida husi komputador nia ita bele hare no bele kaer kona e bele
muda ba mai mak hanesan:
a. Mouse hanesan komponente fisiku husi hardware nia ne’ebe nia
funsaun atu muda pointer ba mai.
b. Keyboard hanesan komponente fisiku husi hardware nia ne’ebe
nia funsaun atu input ka hatama dados liu husi letra, numeru, no simbolu sira.
Tuir strutura keyboard nian sei fahe ba parte ha’at (4) mak
hanesn: typing keys (butaun ketik), numeric keys, function keys, control keys.
c. Monitor hanesan komponente fisiku husi hardware nia ne’ebe
nia funsaun atu apresenta dados ka dokumentos ne’ebe ita hatama ba komputador
laran mak hanesan hodi nia fo sai informasaun mak hanesan: word,excel,power
point, access, no mos audio, video,
imagen, no dokumentos.
d. Printer hanesan komponente fisiku hardware nia ne’ebe nia
funsaun atu cetak ka print dokumentos ka imagem ne’ebe ita input hatama tiha
ona iha komputador laran.
e. Scanner hanesan alat elektronika ida ne’ebe hanesan mesin ka
makina foto kopia
f. Projector hanesan komponente fisiku ida husi hardware nia
ne’ebe nia atu apresentaun ba material ne’ebe mak input ka hatama ba iha
komputador laran hodi sai nia resultadu.
g. Hard disk hanesan komponente fisiku husi hardware nia ne’ebe
nia funsaun atu rai dados ho durasaun tempu kle’ur
ü Hardware mos sei fahe ba elementos
tolu (3) ne’ebe importante mak hanesan tuir mai ne’e:
# Input device
hanesan komponentes fisiku ida ne’ebe ita bele hatama dados ba komputador laran.
Ezemplu;
v Keyboard hanesan komponente fisiku
husi hardware nia ne’ebe nia funsaun atu input ka hatama dados liu husi letra,
numeru, no simbolu sira.
ü Typing keys (butaun ketik) parte keyboard ne’ebe kompostu husi letra,
numeru, no simbolu sira
ü Numeric keys parte keyboard ne’ebe kompostu husi numeru, simbolu,
operasaun aritmetika
ü Function
keys : parte keyboard nebe komposto husi
fungsaun sira nebe espesifiku mak hanesan butaun F1 to’o F12.
ü Control
keys : parte keyboard nebe komposto husi
butaun controlo nebe bele halo controlo ba sira seluk, hanesan home, end,
insert, delete, page up, page down, control (ctrl), alternate (alt) dan escape
(esc).
v Mouse hanesan komponente fisiku husi
hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu muda pointer ba mai.
v flash disk hanesan komponente fisiku
husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu foti dados ka dokumentos husi
komputador ida ba input ka hatama husi komputador seluk, e no mos bele utiliza
hodi print sai dados ka imagem ne’ebe iha bele mos kopia audio no video.
v Modem hanesan komponente fisiku husi
hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu fasilita ita hodi asesu internet ka
media online:
Ezemplu: facebook, you tube, google no seluk tan.
v hard disk Hard disk hanesan
komponente fisiku husi hardware input nia ne’ebe nia funsaun atu rai dados ho
durasaun tempu kle’ur
v scanner hanesan sasan elektronika
husi komponente hardware input ida ne’ebe hanesan ho makina foto kopi nia
funsaun atu scan foto ka imagen
#
Processing device hanesan komponenti fisiku
ida nebe halo Kontrola ba prosesu nebe
lao iha komputador nia laran.
Ezemplu;
ü CPU (Central Processing Unit) hanesan ulun ba
komputador nebe ho nia fungsaun atu
transforma dadus sai hanesan informasaun ba ema nebe uza informasaun.
ü ALU (Arithmetical Logic Unit) nia
funsaun atu interpreta instrusaun logika sai hanesan informasaun.
ü CU (control unit) nia funsaun atu
controla dados ka dokumentos ne’ebe lao hela iha komputador laran
# Output
device hanesan komponenti komputador
ida nebe uza hodi fo sai rezultado/output hanesan informasaun ba utulizador
komputador.
Ezemplu:
Ø Monitor hanesan komponente fisiku
husi hardware output nia ne’ebe nia funsaun atu apresenta dados ka dokumentos
ne’ebe ita hatama ba komputador laran mak hanesan hodi nia fo sai informasaun
mak hanesan: word,excel,power point, access, no mos audio, video, imagen, no dokumentos.
Ø Speaker hanesan komponente fisiku
husi hardware output nia ne’ebe nia atu fo sai musika ka video ne’ebe ita input
iha komputador laran, depois ita loke ka play nia fo sai son ka lian ou suara
hodi fasil ba atu rona.
Ø Projektor hanesan komponente fisiku
ida husi hardware output nia ne’ebe nia atu apresentaun ba materia ne’ebe mak
input ka hatama ba iha komputador laran hodi sai nia resultadu.
Ezemplu: dados ka dokumentos, video, no imagem.
Ø Printer Printer hanesan komponente
fisiku hardware output nia ne’ebe nia funsaun atu cetak ka print sai dokumentos ka imagem ne’ebe ita input ka
hatama tiha ona iha komputador laran.
4. Memory hanesan komponente fisiku ida husi komputador ne’ebe nia funsaun hodi rai data ka dados ne’ebe processor
halo procesu tiha ona iha komputador laran.
Tuir Struturamente memory sei fahe ba parte (2) rua:
Ø Memory i
Ø Memory external
v Memory internal hanesan memory ida
ne’ebe mak iha komputador laran nia funsaun atu rai dados iha komputador laran.
Ezemplu: ROM, RAM
ü ROM mak memoria internal nebe nia
fungsaun atu rai programa sira nebe mai husi pabrika komputer rasik no sei le’e
husi ema nebe uza komputador.
ü RAM mak memoria internal nebe nia
fungsaun atu rai programa no dados wainhira komputador sei moris ka provisorio
deit.
- Memoria external mak memoria sira nebe bele rai programa ka dados ho durasau tempo nebe kleur.
Ezemplu:
Hardisk, DVD-R, DVD-RW, CD-R, CD-RW, Flash
Disk
1. Hard
disk nia funsaun atu rai dados ho
durasaun tempo kle’ur.
2. DVD-R
( Digital Versatile Disk - ROM) / CD-R( Compact Disk - ROM)
nia funsaun atu le’e dados ka dokumentu ne’ebe iha tiha no la bele
aumenta, no mos la bele hasai ka
delete.
3. Ezemplu: wainhira ita tau DVD/CD – ROM ba komputador laran nia bele le’e dados ka
programa husi CD maibe nia la bele aumentu e la bele hasai.
4.
DVD – RW( Digital Versatile Disk – Read Write) / CD – RW(Compact Disk – Read
Write) nia
funsaun atu bele le’e no hakerek ka aumenta fali dados ka dokumentos ne’ebe ita
bele hatama ka bele mos hasai fila fali dados ne’ebe la presiza.
5. Ezemplu: wainhira ita tau DVD/CD
– RW ba komputador laran nia bele dados ka programa ne’ebe iha tiha ona DVD/CD – ROM laran bele mos aumenta e
bele mos hasai ka delete.
6.Flash
Disk nia funsaun atu fasilita ita ema
hodi kopia dados, programa entre komputador ida ba komputador seluk, no mos
fasilita ita imprime ka print sai dados ka domentos ita presiza.
- Definisaun no funsaun kona ba Hardware/Perangkta Keras no ba'a Software/Perangkat Lunak, Material komputador ne’ebe ita hanaran (Hardware), mak hanesan :
1. Mouse
2. Keyboard
3 Monitor
4. Printer
5. Webcam
6. Scanner
7. Modem
7. Modem
- Hardware hatudu iha leten funsaun katak, wainhira ita hakarak uza ita tenki (Tu’u/sok) ba’a iha CPU komputador nomos ita bele kaer ho’o ita nia liman, wainhira ita tu’u/sok mak foin bele hetan koneksaun entre hardware ne’ebe ita tu’u/sok ba’a iha hardware CPU komputador funsaun ida ne'e mak ita hanaran (Hardware)
- saida mak (Software) ! Material komputador ne’ebe ita hanaran (Software), mak hanesan :
1. Imagen desktop komputador.
2. Aplikasi
ne’ebe instalasi ona iha pc/komputador
3. Muzika &
video
4. DVD sai
hanesan mos (hardware ), maibe tamba wainhira iha dvd nia laran. Iha deit
muzika mak iha laran, Ita bele hanaran sofware tamba laiha instalasi.
Soaftware hatudu iha leten ne’e funsaun katak, ita
hakarak atu uza ita la’a persiza Tu’u/shok, ba’a komputador nomos
ita labele kaer ho’o liman, tamba iha tia ona sistema
komputador laran ita hein uza deit, tuir kolega nia hanoin software ita
bele kaer ho liman responde lae tamba software ita bele uza ba'a instalasi
deit, ne’e mak ita hanaran (Software). Iha komputador ita sempre hasoru
Hardware no software dalan rua (2) ne'e sempre lao hamutuk ba’a iha mesin
komputador halo procesu. ne’e duni ita tenki komprende didiak saida
mak naran hardware & software, wainhira ita iha komputador maibe ita laiha
konhesementu kona ba’a hardware no software, ema bele dehan ita, iha tia ona
komputador maibe konhesemento ba’a komputador (0 vs 0).
8.
Brainware
sei fahe ba 3, mak hanesan Analizador ba sistema, programador no operador.
Analizador ba sistema mak ema nebe nia fungsaun atu halo studu, analiza, no kria sistema ida elektronikamente tuir aplikasaun nebe user hakarak.
Analizador ba sistema mak ema nebe nia fungsaun atu halo studu, analiza, no kria sistema ida elektronikamente tuir aplikasaun nebe user hakarak.
- (processor), nia funsaun katak sai hanesan Kakutak ba'a pc/komputador, hodi monitorin ou kontrola data ne’ebe iha komputador, nomos iha mundu renkonhese katak Procesor komputador/laptop iha modelu rua (2) ? AMD & INTEL
- Memory chip / RAM / Random Access Memory
Memory sai hanesan liafuan konhecidus bain-bain ita sempre koalia no rona, maibe ita sedauk hatene funsaun memory, memory nia funsaun hodi rai data ne’ebe processor halo procesu ona iha komputador, ezemplu hanesan ita ketik office word, ne’e funsaun katak processor mak halo procesu maibe memory mak Save/rai data, e data ne’ebe ita hahu halo iha office word ita tenki save antes tamba wainhira komputador hetan failansu ruma, komputador restart, ita nia data sei la’a lakon tamba procesor aloka tia ona ba’a iha memory.
- Video Card / video chipset / vga / gpu
Video card/ ita bele hanaran VGA, nia funsaun hodi kontrola
grafis no video, Game no seluk-seluk. Funsaun seluk ita bele dehan dezain
grafis Visual. wainhira ita hakarak uza software hanesan, Photoshop, Animasi
3DMAX no’o seluk-seluk, ba'a ita ne’ebe oin Game, ne’e tenki komprende didiak
teoria ne’e, Tamba software hirak hau hateten ne’e persiza VGA tenki
bo’ot mak ita foin bele uza nomos foin bele halimar Game, sei karik ita uza komputador
otomatis software ne’ebe ita hanaran iha leten balun ita instal tama e balun
instal la’a tama, maibe ne’e hare mos spack procesor/ kapasitas komputador,
hakarak hateten deit ba’a belun sira ne’ebe mak la’a hadomi imi nia
komputador/laptop diakliu labele halimar demais game tamba game bele fo’o
efektivu ne’ebe ladiak ba’a VGA, ita osan barak halimar deit
ba’a direitu imi nian, Iha tempu uluk ema hanaran motherboard maibe tempu
agora video chipset/VGA
- Klassifikasaun komputador tuir procesamento dados sei fahe ba parte tolu, mak hanesan tuir mai ne,e :
·
Komputador Analog katak komputador nebe uza ba
procesamento dados analog ka
kontinuasaun.
·
Komputador Digital katak komputador nebe uza ba
procesamento dados digital deit.
·
Komputador Hibrid katak kombinasaun hosi
komputador anlog ho komputador digital nebe mak halo procesu ba dados
kualitativo no kuantitativo.
- Klassifikasaun
komputador tuir medida fisiko sei fahe ba 5 :
·
Super Computer
·
Mainframe Computer
·
Mini Computer
·
Workstation Computer
·
Micro Computer
- Klassifikasaun
komputador tuir ninia objectivo nebe atu uza, sei fahe ba rua (2) :
·
Komputador ba objectivo especialidade katak
komputador nebe mak uza deit ba necessidade special no sei halo servisu oin ida
deit, exemplo komputador ba halimar game.
·
Komputador ba objectivo jeneralidade katak
komputador nebe bele uza ba necessidade geral no bele halo servisu oin-oin,
exemplo PC, Laptop, Notebook, nst.
- Dados mak hanesan rekoila akontecimento nebe mak foti husi realidade ida nebe mak seidauk iha significado ba ema nebe atu simu no sei precisa procesu tan.
- Informasaun katak rezultado husi procesamento dados ba formatu ida nebe signifikativo liu.
- Origination mak procesu primeiro nebe mak sei halo rekoilamentu ba dados no sei hatama dados refere ba dokumentos basiku.
- Sirkulasaun procesamento dados elektroniku sei fahe ba parte 5 :
·
Input katak procesu hatama dados ba komputador
liu husi instrumento input ka input device
·
Processing katak procesu procesamentu dados iha
komputador laran ho insturmento procesu (processing device)
·
Output
katak procesu produsaun output husi rezultado procesamentu dados ho instrumentu
output (output device).
·
Dirtribuition (distribuisaun) katak procesu halo
distribuisaun rezultado husi output ba parte nebe mak iha direito atu hetan ka
precisa informasaun.
·
Storage katak procesu atu rai rezultado husi
procesamento dados.
- Struktura (hirarquia) dados sei fahe ba
parte 4 :
· Byte : unidade ki’ik husi dados.
· Field
· Record
· File
- Sistema operasaun mak software ida nebe halo kontrolu no halo koordenasaun entre hardware no progama aplikasaun sira iha komputador laran.
- Sistema operasaun nia fungsaun atu halo interpretasau entre hardware dan software. Exemplo Windows, Linux, Dos, Mac OS, nst
- Programa Aplikasaun mak software ida nebe bele determina katak oinsa uza rekursu ida atu resolve problema husi ema nebe uza komputador (user). Exemplo Microsoft Office Word, Excel, Power Point, Photosop, Access, Visual Basic, nst.
- Analizador ba sistema mak ema nebe nia fungsaun atu halo studu, analiza, no kria sistema ida elektronikamente tuir aplikasaun nebe user hakarak.
- Progaramador maka ema nebe halo progarama tuir especialidade programa komputador nian.
- Operador mak ema nebe nia fungsaun ka servisu halo operasaun ba komputador.
- Memoria komputador sei fahe ba rua mak
henesan memoria internal no
memoria external.
ü
Memoria
internal iha rua mak henesan Read Only Memory (ROM) no Random Access
Memory (RAM)
ü
ROM mak memoria internal nebe nia
fungsaun atu rai programa sira nebe mai husi pabrika komputer rasik no sei le’e
husi ema nebe uza komputador.
ü
RAM mak memoria internal nebe nia
fungsaun atu rai programa no dados wainhira komputador sei moris ka provisorio
deit.
ü
Memoria
external mak memoria sira nebe bele rai programa ka dados ho durasau
tempo nebe kleur, exeplo Diskette, Hardisk, DVD-R, DVD-RW, CD-R, CD-RW, Flash
Disk, nst.
ü
CD-ROOM : fatin nebe atu tau CD ba komputador
laran atu komputador bele le’e dados ka programa husi CD.
· DOS : Disk Operation System
· BIOS : Basic Input Output System
· DOS : Disk Operation System
· BIOS : Basic Input Output System
- Micsoft office mak programa aplikasaun ida nebe halo husi kompania Microsoft Corporation, nebe composto husi Microsoft word, excel, power point, access nst.
- Microsoft office Word mak programa aplikasaun procesamento ba textu (word processor) nebe bele halo relatorio, dokumentos, brosura, tabela, nst.
- Microsoft office Power Point mak programa aplikasaun nebe ita uza atu halo aprezentasaun.
- Microsoft office excel mak programa apliksaun nebe ema atu halo
- Jeralmente struktura keyboard sei fahe ba parte 4 :
·
Typing keys (butaun ketik) : parte keyboard nebe
komposto husi latra, número no simbolo sira.
·
Numeric Keys : parte keyboard nebe komposto husi
número no simbolo operasaun aritematika.
·
Function keys : parte keyboard nebe komposto
husi fungsaun sira nebe espesifiku mak hanesan butaun F1 to’o F12.
·
Control keys : parte keyboard nebe komposto husi
butaun controlo nebe bele halo controlo ba sira seluk, hanesan home, end,
insert, delete, page up, page down, control (ctrl), alternate (alt) dan escape
(esc).
- Fungsaun Keyboard iha Microsoft office :
· CTRL + A : atu halo metan ka hili texu timak
· CTRL + B (Bold) : atu halo letra sai bukar ka mahar
· CTRL + C : atu kopia textu
· CTRL + E : atu muda parágrafu ba klaran
· CTRL + I (Italic) : atu halo letra hatoba tesik
· CTRL + J : atu halo parágrafu sorin-sorin hanesan
· CTRL + L : atu muda parágrafu ba sorin karuk
· CTRL + N : atu loke dokumentos foun
· CTRL + P : atu print dokumentos
· CTRL + R : atu muda parágrafu ba sorin los (kuana)
· CTRL + S (Save) : Untuk menyimpan lembar kerja
· CTRL + U : atu halo lina iha textu nia okos
· CTRL + W : atu taka area microsoft office nebe mak aktivu hela
· CTRL + X : atu tesi textu ka imagen hodi muda ba fatin seluk